Fazla Çalışma (Mesai) Ücreti Nedir?

Fazla çalışma iş kanunu kapsamında 45 saati aşan çalışma süresidir. İş kanununa göre haftalık 45 saat aşan çalışma fazla çalışmadır. Aksi kararlaştırılmadığı sürece de haftalık çalışma süresi günlere eşit olarak bölünerek uygulanır.Tabi ki bunun aksi de kararlaştırılabilir. Sonuç olarak haftalık 45 saati aşan her çalışma fazla mesai olarak nitelendirilir.

 

 

Fazla Çalışma (Mesai) Ücreti Nasıl İspatlanır?

Fazla çalışma süresini ispat etmede ispat yükü işçilerdedir. Bu bakımdan fazla çalıştığını iddia eden işçi davasını ispat etmek zorundadır. Bununla birlikte işçi  fazla çalışmasını her türlü delille tanık  yazışma mail fotoğraf belge doküman vs deliller kullanarak ispat edebilir.
Fazla çalıştığını iddia eden işçi, fazla mesai iddiasını ispat etmek zorundadır. İşçi fazla çalışma iddiasını yazılı belgelerle ispat edebileceği gibi yazılı belge olmaması durumunda iddiasını tanık beyanlarıyla da ispat edebilir.
Fazla çalışma yaptığını iddia eden işçi bu iddiasını ispatla yükümlüdür. İşçinin imzasını taşıyan bordro sahteliği ispat edilinceye kadar kesin delil niteliğindedir. İmzalı bordroda görünen fazla çalışma alacağının ödendiği kabul edilir. İş yeri kayıtları,iş yerine giriş çıkışları gösteren belgeler, iş yeri iç yazışmaları delil niteliğindedir. Ancak yazılı belge olmaması durumunda tarafların tanık göstererek sonuca gidebileceği kabul edilir.

İşçi tarafından imzalanmış  bordrolarda fazla mesaiye ilişkin kısım bulunuyorsa daha fazla çalıştığı iddiaları  mahkemece kabul edilmemektedir.Fakat işçinin bordroda ya da başka şekilde ihtirazı kayıt konulması durumunda fazla çalışmanın her türlü delille ispatı mümkündür.Yani bordrolarda olan fazla çalışmanın ispatı noktasında yazılı delil gerekirken bordroda yer almaması durumunda ise işçi tarafından her türlü delille ispatlanabilir. Burada bordrodan kastedilen işçi tarafından imzalanan bordrolarıdır. Diğer türlü işveren tarafından tek taraflı sunulan bordroların bu kapsamda değerlendirilmesi mümkün değil imzasız sunulan bordrolara her türlü delille aksi ispat edilebilir. Yine yargıtay kararlarıyla oluşan içtihatlara göre eğer işçi bir kamu kurumunda çalışıyorsa fazla çalışma yahut çalışma şekline ilişkin iddiaların kayıtlara dayanması gerektiği  fazla çalışma ,görevlendirme yazıları,ücret bordroları ,iş yeri giriş çıkış pusulası vs gibi yazılı delillere dayandırılması durumunda mahkeme tarafından dikkate alınacağı noktasında birleşmektedir. Bu salt tanık beyanlarıyla çalışmaya veya fazla çalışmaya ilişkin iddialar dinlendirilecektir.

Bordroların İspatı

Bordrolar da fazla çalışmaya dair kısımlarda tahakkuk oluştuysa ve ve ödemeler de bu tahakkuka göre yapılmışsa işçinin aksini yazılı belgeyle ispatlayabilir. İşçinin fazla mesai konusunda ihtirazı kaydı olması durumunda ise  her türlü delille ispatlayabilir. Buna ek olarak bordroda fazla mesai var ve sıfır olarak göründüğü durumda işveren fazla mesai yaptırmadığını ispat etmiş sayılmaz işçi her türlü delille fazla mesai yaptığını ispat edebilir.

Tanık Beyanlarının İspat Gücü

İş davalarında işçi tarafından genellikle tanık dışında  başka delil bulunamaz ve mahkemeler tarafından olayın özü tanıklar tarafından çözülmeye çalışılır. Bu konuda tanıkların fazla mesai konusunda ispat gücü ise tanıkların aralarında husumet olup olmaması işverenle davalı olup olmaması davacı ile menfaat ilişkisinin olup olmaması durumuna göre tanık beyanlarına itibar edilir. Yine tanıklığın güçlü olması için aynı dönemde çalışmış olması ve davacı ile  çalıştığı dönemde irtibatının olması gerekmektedir.

Fazla Çalışma (Mesai) Ücretinin Hesaplanması ?

Normal durumda haftalık 45 saat üzerindeki çalışmalar fazla çalışma sayılır. Fakat işçi ile işveren kendi aralarında bu saatten daha az bir çalışma süresi kararlaştırabilirler.Bu durumda kararlaştırılan sürenin üzerindeki çalışma fazla çalışma sayılır. Örneğin işçi ile işveren haftalık   35 saat üzerinde anlaştığında haftalık 35 saat ile 45 saat arasındaki süre 10  fazla sürelerle çalışma olarak kabul edilir ve %25 fazla ödenir.

Ayrıca günlük en fazla çalışma süresi 11 saat ile sınırlı olup haftalık 45 saatin aşılmadığı durumda dahi günlük 11 saat aşıldıysa gün bazında yapılan bu çalışma fazla çalışma sayılır. Örneğin  bir günde 12 saat çalışan bir hemşire haftalık bazda 45 saati aşmasa bile günlük bazda 1 er saat fazla çalışması olacaktır. Aynı şekilde gece çalışması da 7.5 saati geçemez. Gece çalışmalarının da 7.5 saati geçtiği durumda   haftalık fazla çalışma yapılmasa da gün bazında 7.5 saati geçen süre fazla çalışmadan sayılır.

İstisnai durumlarda günlük 7.5 saatten fazla çalışma yapılmaması gerek işlerde haftalık 45 saatin aşılıp aşılmamasının bir önemi yoktur. Günlük bazda hesaplama yapılır. be 7.5 saati geçen çalışmalar fazla çalışma olarak nitelendirilir.

Fazla çalışmanın sadece tanıkla ispat edilmesi ve sürekli hesaplanması durumunda hakkaniyet indirimi yapılır. Bu durumda yapılan hakkaniyet indirimi %30 civarındadır. Fakat fazla çalışmaların yazılı delillerle ispat edilmesi durumunda  hakkaniyet indirimi yapılmadan hesaplama yapılır.

Fazla çalışmaların uzun bir süre için hesaplanması ve miktarının yüksek çıkması durumunda hakkaniyet indirimi yapılır. Genel olarak hakkaniyet indirimi %30 olarak kabul edilmektedir. Ancak fazla çalışmanın tanık anlatımları yerine yazılı belgelere ve işveren kayıtlarına dayanması durumunda hakkaniyet indirimi yapılmadan hesaplama yapılır. Hakkaniyet indirimi üzerinden davalı lehine yargılama giderlerine hükmedilemez.
4857 sayılı yasa md.41 uyarınca fazla süreli çalışma ücretinin %25,fazla mesai ücretinin %50 zamlı ödenmesi gerekir. Uygulamada fazla çalışma ücretinin aylık ücrete dahil olduğu durumlar söz konusu olabilmektedir. Bu durumda yıllık 270 saatle sınırlı fazla çalışma kabul edilmektedir.270 saatin aşılması durumunda örneğin 300 saat çalışma varsa 30 saat aylık ücret dışında fazla çalışma olarak etiketlendirilmektedir. Söz konusu 270 saat bütün olarak değil 12 aya bölünerek  saat saat çalışma süresi i yani aylık 22,5 saat formülüyle değerlendirilmektedir. İşveren bu 270 saatlik aylık ücret içerisinde değerlendirdiği süreleri yılın belli aylarına istediği şekilde dağıtamaz. Ancak her aya eşit bir şekilde pay ederek uygulayabilir. Bu durumda 270 saat tamamlanmasa da aylık 22,5 saati aşan çalışmalar fazla çalışma olarak kabul edilir.
Ara dinlenme molaları denilen çay ve yemek molaları fazla çalışma sürelerinden indirilerek hesaplama yapılır.

Fazla Çalışma (Mesai) Ücreti Hesaplama Yöntemi

İş kanununun 41. maddesine göre 45 saate kadar fazla süreli çalışma işçinin ücretinin %25 fazlası 45 saat olan iş yerlerinde fazla mesai ücreti ise ücretin % 50 fazlası olarak hesaplanarak ödenmesi gerekir.

Taraflar arasında aksi kararlaştırılmadıysa  fazla mesai ücreti  saat başına ücret hesaplanarak bulunur.

İşçinin bir saatlik çalışma ücretini hesaplanması ise örneğin Kayseri organize sanayide mobilya imalathanesinde  aylık 2400 Tl ye çalışan bir işçinin /30/7.5 günlük ücreti 80 tl saatlik ücreti  yaklaşık 11 Tl olacaktır.

İşçinin saatlik ücreti bulunduktan sonra  haftalık 45 saatten az olan yerlerde  45 saate kadar %25 fazlası haftalık 45 saat olan yerlerde ise 45 saatten sonra ki fazla mesai ücretinin saatlik hesabı normal saatlik ücretinin %50 fazlası olarak hesaplanır. Örneğin yukarıdaki durumda işçinin saatlik ücreti 11 Tl olduğundan fazla mesai saatlik ücreti bu ücretin %50 fazlası yani yaklaşık 16 Tl olacaktır.

Haftalık 10 saat fazla mesai yapan bir işçi aylık 10*4*16 640 Tl aylık fazla mesai ücreti alması gerekmektedir.

Ayrıca  izinli raporlu resmi tatil günleri de fazla mesaiden sayılır.  Örneğin İşlerin yoğunluğundan kayserideki biz mezbahanede çalışan işçinin işleri yetiştirmek adına kurban bayramının iki 12’şer saat çalıştığında toplamda 24 saatin tamamı fazla mesaiden sayılır..
İşçinin izinli ya da raporlu olması nedeniyle çalışamadığı günler çıkarılmalıdır. Fazla çalışma süresinin belirlenmesinde değerlendirme haftalık bazda yapılıp rakam yediye bölüneceğinden hafta tatili günleri çıkarılmamalıdır. Ancak, yıllık izin gibi çalışılmayan yada ayrıca hesaplanacak olan ulusal bayram-genel tatil günleri çıkarılmalıdır.

Bir diğer örnek üzerinden hesaplama yapacak olursak

Kayseri’de Şahin sucukta 4500 Tl ye çalışan bir müdürün bir saatlik ücret hesaplanması

4500 Tl aylık ücretinin 225’e bölünmesi sonucu saatlik ücreti hesaplanır. İşçinin saatlik ücreti =20 Tl
Fazla mesai ücreti hesaplanması işçinin saatlik ücretinin %50 fazlasıdır.
20%50 =10 Tl  20+10 30 Tl içinin fazla mesai saatlik ücreti 30 Tl dir.

günlük 2 saat fazla mesai yapan işçinin haftalık 4*6*2=48 saat fazla çalışması bulunmaktadır.
48*30 Tl aylık 1440 Tl fazla mesai ücreti olacaktır.

Fazla Çalışma Ücreti Talep Hakkı Olmayan Meslekler Nelerdir?

İş yerinde üst düzel çalışan ya da yönetici veya kendinden daha üst yönetici bulunmayan çalışma saatini kendisi planlayan  işçilerin fazla çalışmaya hükmedilemeyeceği belirtilmektedir.
Yargıtay içtihatlarıyla da fazla çalışmanın kabul edilmediği meslek grupları vardır. Bu meslek grupları ilaç mümessilleri  pazarlamacılar gibidir. Çünkü bu meslek gruplarında çalışanlar mesai saatlerini kendileri belirlemektedir.  Bu durumda işçilerin detaylı ve ayrıntılı inceleme yapıldıktan sonra belirlenmelidir.

Kapıcıların binalarda çalıştıkları süre ve esnek çalışma saatleri dikkate alındığında ve konutları da bina içerisinde ve iş yerleri de aynı bina içerisinde olduğundan  kapıcılar yönünden fazla çalışma yapılmasının mümkün olmadığı kabul görülmektedir.

Aynı şekilde şoförlerin de  bir günde 9 saatten fazla çalışmasını KTK’ya aykırı olmasından dolayı  bu süreden fazla çalışmadığı kabul edilmektedir. Bu bakımdan bir işçinin  kesin bir delil sunmadığı takdirde bu sürelerden fazla çalışmadığı kabul edilmektedir.

Sonuç olarak burada işçinin talebine göre fazla mesai hesaplanması yapılmakta olup  bu sürenin hesaplanması olayın somut özelliklerine göre olup  bu sürelerin belirlenmesinde söz konusu işçinin talebi aşılmamalıdır.

Fazla Çalışma (Mesai) Ücreti Faizi Hesaplanması

Fazla mesai işçi ücretinin bir parçası olup iş kanunu 34. maddesine göre   zamanında ödenmemesi halinde bankalarca uygulanan en yüksek mevduat faizi uygulanarak ödenmelidir.
Faiz fazla mesainin belirsiz alacak şeklinde olması durumunda dava tarihi ile işlemeye başlarken  kısmı alacak şeklinde açılan davalarda ise ıslahla harcın tamamının yattığı tarihten başlar
Buna ek olarak işti tarafından dava tarihinden önce icra ya da ihtar vs yöntemlerle alacağını istemsi durumunda  temerrüte düşürmesi söz konusu olduğu durumlarda  temerrüte düşürüldüğü tarih itibariyle faiz işletilir.

Fazla Çalışma (Mesai) Ücreti Zaman aşımı Süresi Nedir?

İş kanunun  32. maddesine göre  işçi ücretleri beş (5) yıllık özel zaman aşımına tabi olduğu anlaşılmaktadır. Fazla mesai de işçilik alacağı olduğundan  fazla mesai de beş yıllık zaman aşımına tabidir.
Ayrıca Borçlar kanunun 147. maddesinde tazminat niteliğinde olmayan alacaklar için de beş yıllık zaman aşımı tekraren ön görülmüştür.

Fazla Mesai (Çalışma) Alacağı Yargıtay Kararları

Fazla Mesainin Bordroda Sembolik Gösterilmesi ve Hesaplama

Davacı işçinin fazla çalışma yapıp yapmadığı konusunda taraflar arasında uyuşmazlık bulunmaktadır. Fazla çalışma yaptığını iddia eden işçi bu iddiasını ispatla yükümlüdür. Ücret bordrolarına ilişkin kurallar burada da geçerlidir. İşçinin imzasını taşıyan bordro sahteliği ispat edilinceye kadar kesin delil niteliğindedir. Bir başka anlatımla bordronun sahteliği ileri sürülüp kanıtlanmadıkça, imzalı bordroda görünen fazla çalışma alacağının ödendiği varsayılır. Fazla çalışmanın ispatı konusunda işyeri kayıtları, özellikle işyerine giriş çıkışı gösteren belgeler, işyeri iç yazışmaları delil niteliğindedir. Ancak, fazla çalışmanın yazılı belgelerle kanıtlanamaması durumunda tarafların, tanık beyanları ile sonuca gidilmesi gerekir. Bunun dışında herkesçe bilinen genel bazı vakıalar da bu noktada göz önüne alınabilir. İşçinin fiilen yaptığı işin niteliği ve yoğunluğuna göre de fazla çalışma olup olmadığı araştırılmalıdır. İmzalı ücret bordrolarında fazla çalışma ücreti ödendiği anlaşılıyorsa, işçi tarafından gerçekte daha fazla çalışma yaptığının ileri sürülmesi mümkün değildir. Ancak, işçinin fazla çalışma alacağının daha fazla olduğu yönündeki ihtirazi kaydının bulunması halinde, bordroda görünenden daha fazla çalışmanın ispatı her türlü delille yapılabilir. Bordro imzalı olsa da bordroda fazla mesai çalışmaları karşılığı ücret göstermelik ve sembolik olarak gösterilmiş ise, bu durumda da işçi tanıkla daha fazla mesai yaptığını kanıtlarsa, bu halde fark ücretleri hesaplanmalıdır. Dosya içeriğine göre, davacı taraf fazla mesai ücreti alacaklarının ödenmediğini iddia etmiştir. Davalı ise ödendiğini savunmuştur. Mahkemece davacının ücret bordrolarında tahakkuk bulunduğu, bordroların da imzalı oluşu ve ihtirazi kayıt içermeyişi gerekçe gösterilerek hesaplama sırasında fazla mesai tahakkuku bulunan aylar dışlanarak sonuca gidilmiştir. Ancak dosyada mevcut bordroların incelenmesinden; davacı işçiye asgari ücret üzerinden 2007/Ocak, Mayıs ve Haziran ayları hariç her ay 1 veya 2 saatlik sürelerle fazla mesai karşılığı ücret tahakkuk ettirildiği görülmektedir. Mahkemece, davacının haftada 3 saat fazla mesai yaptığına yönelik yerinde olan tespiti dikkate alındığında işyerinde yapılan fazla mesainin tahakkuk ettirilenden çok daha fazla olduğu, tahakkukların sembolik ve kendini tekrarlayan şekilde gösterildiği anlaşılmaktadır. Gerçek durumu yansıtmadığı açık olan ücret bordrolarındaki kısmi tahakkuklara itibar edilerek ilgili aylardaki tüm fazla mesai alacaklarının işçiye ödendiği düşünülemez. Mahkemece davacının aylık net 2.000,00 TL ücret ile çalıştığı ve haftada 3 saat fazla mesai yaptığı kabulüyle hesaplama yapılarak, imzalı olan ve ihtirazi kayıt içermeyen bordrolarda tahakkuk ettirildiği anlaşılan fazla mesai ödemelerinin (veya işçiye bordro imzalatılmadığı halde, fazla çalışma ücreti tahakkuklarını da içeren her ay değişik miktarlarda bankadan yapılan ödemeler) hesaptan mahsup edilmesi, 2007/Ocak, Mayıs ve Haziran aylarının ise hesaplamada dışlanması ve oluşacak sonuca göre davacının fazla mesai alacaklarının hüküm altına alınması gerekirken yazılı şekilde karar verilmesi hatalı olup, bozmayı gerektirmiştir. (Yargıtay 9. Hukuk Dairesi- Karar No:2017/10623)

Üst Düzey Yönetici/Müdürün Fazla Çalışma Ücreti Hakkı

Somut olayda; ziraat mühendisi olan davacının davalı şirkete ait yem fabrikasında teknik sorumlu müdür sıfatıyla çalıştığı anlaşılmaktadır. İş yerinde üst düzey yönetici konumda çalışan işçi, görev ve sorumluluklarının gerektirdiği ücretinin ödenmesi durumunda, ayrıca fazla çalışma ücretine hak kazanamaz. Bununla birlikte üst düzey yönetici konumunda olan işçiye aynı iş yerinde çalışan, görev ve talimat veren bir başka yönetici bulunması halinde işçinin çalışma gün ve saatlerini kendisinin belirlediğinden söz edilemeyeceğinden, yasal sınırlamaları aşan çalışmalar için fazla çalışma ücreti talep hakkı doğar.
Mahkemece müdür olan davacının üst düzey yönetici konumunda çalışan olup olmadığı, mesaisinin nasıl belirlendiği, çalışma saatleri konusunda talimat alıp almadığı yeterince araştırılmamıştır. Bu durumda öncelikle taraf tanıkları yeniden duruşmaya çağrılarak belirtilen hususlarda ayrıntılı beyanları alınarak davacının üst düzey yönetici konumunda olup olmadığı, mesaisini kendisinin belirleyebilme yetkisinin bulunup bulunmadığı tereddüte yer vermeyecek şekilde açıklığa kavuşturularak sonucuna göre bu alacak kalemi hakkında yeniden hüküm kurulması için bozma kararı verilmesi gerekmiştir (Yargıtay 22. Hukuk Dairesi – Karar: 2019/127).
Fazla çalışma ücreti, zayıf durumda bulunan işçinin hem haklarını bilmemesi hem de maddi olarak zor durumda olmasına karşın kanunlarla ayrıca karunmasından ötürü  bu haklarından faydalanması adına alanında uzman bir avukattan yardım alması   hem maddi hem manevi açıdan hak ve zaman kaybını önlemesi adına önemlidir.

No comment

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

S.S.SHemen Ara!WhatsApp